Bàn chân bẹt là một loại dị tật phổ biến trên thế giới. Dị tật này tổn hại nghiêm trọng tới thần kinh cột sống, ảnh hưởng lớn tới sự phát triển sau này của người bệnh. Việc phát hiện sớm bàn chân bẹt sẽ giúp người bệnh nâng cao hiệu quả điều trị, rút ngắn thời gian phục hồi.
Bàn chân bẹt là gì?
Bàn chân bẹt là tình trạng mặt lòng bàn chân bằng phẳng và không có độ lõm (vòm gan chân). Tình trạng thừa cân của một số trẻ cũng khiến nhiều phụ huynh nhầm lẫn con bị bàn chân bẹt. Phần lớn trẻ bị dị tật này sẽ tự hết lúc 6 tuổi nếu bàn chân vận động tốt, mềm mại.
Thực tế, tất cả bàn chân của trẻ sơ sinh đều không có vòm, không lõm hoặc còn gọi là bàn chân bẹt. Khi trẻ trong độ tuổi từ 2 – 3, vòm bàn chân sẽ được hình thành cùng hệ thống dây chằng.
Vòm bàn chân giúp cơ thể cơ thể chịu lực, giữ cân bằng, đi đứng nhẹ nhàng, đồng thời giảm phản lực từ mặt đất dội lên khi chân đi lại. Những người có hệ thống dây chằng quá lỏng lẻo (bệnh lý lỏng lẻo đa khớp) thường dễ bị tật bàn chân bẹt. Các xương tại bàn chân không được cố định tốt. Khi bàn chân của người bệnh đi trên cát hay in mực lên tờ giấy sẽ không thấy có chỗ khuyết như dấu chân bình thường.
Phân loại bàn chân bẹt
Bàn chân bẹt được phần thành hai loại là bàn chân bẹt sinh lý và bàn chân bẹt bệnh lý. Bàn chân bẹt sinh lý là tình trạng thường gặp, mềm dẻo, tiên lượng tốt. Đây là một biến thể của bàn chân bình thường. Trong khi, bàn chân bẹt bệnh lý lại thường cứng, gây mất chức năng bàn chân. Phần lớn trường hợp này sẽ cần can thiệp và phẫu thuật.
Triệu chứng thường gặp
Triệu chứng thường gặp nhất của bất thường cơ xương khớp này là những cơn đau nhức khó chịu ở bàn chân. Cảm giác đau phát sinh do tình trạng cơ và dây chằng bị căng cơ quá mức trong thời gian dài. Hơn nữa, triệu chứng đau nhức, khó chịu còn có thể ảnh hưởng tới nhiều bộ phận khác trên cơ thể như mắt cá chân, đầu gối, bắp chân, hông, thắt lưng và cẳng chân.
Mặt khác, trọng lượng cơ thể của người bệnh cũng không được phân bố đồng đều. Nếu phát hiện một bên giày bị mài mòn nhanh hơn bên còn lại, bạn cần đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt để được kiểm tra tình trạng sức khỏe.
Dáng đi của người bệnh bàn chân bẹt cũng khác so với người bình thường, cụ thể:
- Chân đi thành hình chữ V.
- Khớp gối xoay trong, hướng vào nhau.
- Cổ chân xoay vào trong hoặc ra ngoài.
Nguyên nhân dị tật bàn chân bẹt
Hội chứng bàn chân bẹt thường là do thói quen đi chân đất, đi dép hay xăng-đan có đế lót bằng phẳng từ khi còn nhỏ. Một số bé mắc bệnh lý lỏng lẻo đa khớp có khả năng phát triển thành bàn chân bẹt. Đây là một dị tật bàn chân có yếu tố di truyền. Ở nhiều gia đình, cả bố mẹ và con đều có thể mắc phải căn bệnh này.
Người bệnh gãy xương, mắc một số bệnh như thấp khớp hoặc những bệnh lý liên quan tới thần kinh, béo phì, đái tháo đường, người cao tuổi và mang thai đều là các đối tượng có nguy cơ cao mắc bệnh.
Đối tượng dễ mắc bệnh
Những người có nguy cơ mắc chứng bàn chân bẹt cao gồm:
- Người thừa cân, béo phì.
- Người bệnh đái tháo đường.
- Phụ nữ mang thai
- Người viêm hay rách gân vùng cổ chân do phải thường xuyên hoạt động cường độ cao trong thời gian dài.
Phương pháp chẩn đoán dị tật bàn chân bẹt
Phần lớn bác sĩ chuyên khoa có thể đánh giá một người có mắc chứng bàn chân bẹt hay không bằng việc kiểm tra bàn chân toàn diện kết hợp quan sát tư thế đứng và dáng đi. Tuy vậy, để nâng cao độ tin cậy của kết quả chẩn đoán, người bệnh có thể được yêu cầu thực hiện thêm các chẩn đoán hình ảnh như chụp X-quang, chụp CT, chụp MRI.
Phương pháp điều trị chứng bàn chân bẹt
Khi đi lại, phần cạnh trong của bàn chân (vòm) của người bệnh bàn chân bẹt có xu hướng áp sát xuống mặt đất, lâu dài có thể gây biến dạng bàn chân. Khi chạy nhảy, người bệnh rất dễ bị té ngã do bàn chân không đủ linh động. Khi chạm chân xuống mặt đất cùng lúc gót sẽ bị vẹo ra ngoài, chân đổ vào trong, ảnh hưởng tới khớp cổ chân, tác động không tốt tới khả năng chạy nhảy. (4)
Hơn nữa, chứng bàn chân bẹt có thể khiến các xương tại cẳng chân xoay khi đi lại, chạy nhảy. Tình trạng này khiến khớp gối bị xoay và lệch, từ đó dẫn tới tình trạng đau và viêm, thậm chí là thoái hóa khớp gối sớm.
Sự lệch trục cơ thể có thể gây tác động tiêu cực đến lưng và cổ. Tình trạng này khi không được can thiệp sớm có khả năng dẫn tới bất thường trong cấu trúc ở cổ, bàn chân. Bất cứ triệu chứng bất thường nào trong phát triển xương ở trẻ em đều có nguyên nhân.
Nếu phát hiện sớm và điều trị kịp thời, các bệnh lý bẩm sinh cũng có khả năng cải thiện đáng kể. Trong đó, tình trạng bàn chân bẹt ở trẻ em là bệnh lý được khuyến cáo can thiệp ngay từ sớm.
Phương pháp trị liệu không cần phẫu thuật
Sử dụng đế chỉnh hình bàn chân
Đối với trẻ trong độ tuổi 2 – 7, trong quá trình phát triển nếu mắc chứng bàn chân bẹt, hướng điều trị thường là điều trị nội khoa. Trẻ thường được yêu cầu sử dụng đế chỉnh hình bàn chân. Đây là miếng lót đặc biệt khi mang giày dép. Phụ kiện này sẽ được thiết kế đúng với kích thước chân của trẻ, thiết kế tạo vòm ở mặt bàn chân. Khi di chuyển mỗi ngày, dưới tác động của trọng lực cơ thể, phụ kiện này giúp nâng đỡ phần xương bàn chân, tạo vòm để xương bàn chân của người bệnh trở về đúng trục
Đế chỉnh hình bàn chân là phương pháp điều trị có hiệu quả cao khi độ tuổi áp dụng càng nhỏ càng tốt. Người bệnh thường được chỉ định thực hiện phương pháp này cho đến khi xương chân bình thường trở lại. Tuy nhiên, đối với trẻ trên 7 tuổi, phương pháp dùng đế chỉnh hình bàn chân có thể phải mất nhiều thời gian hơn, khó đạt hiệu quả như mong muốn.
Các bài tập dành cho người bệnh bàn chân bẹt
Bên cạnh các phương pháp điều trị trên, bác sĩ hoặc kỹ thuật viên vật lý trị liệu có thể hướng dẫn người bệnh thực hiện một vài bài tập trị liệu giúp kiểm soát tốt những triệu chứng, đồng thời ngăn ngừa bệnh tiến triển nghiêm trọng hơn.
Những bài tập dưới đây có thể hỗ trợ cải thiện sức khỏe, tăng độ linh hoạt cho bàn chân và mắt cá chân, nhờ đó cải thiện triệu chứng, cụ thể:
Bài tập kéo giãn gót chân
- Bắt đầu với tư thế đứng đối diện bức tường.
- Một tay đặt lên tường, ngang với tầm mắt.
- Từ từ đưa chân cần kéo giãn gót ra phía sau, luôn giữ gót chân tiếp xúc mặt đất.
- Khuỵu chân trước xuống cho tới khi cảm thấy căng ở chân sau.
- Giữ nguyên tư thế trong khoảng 30 giây, sau đó quay về tư thế bắt đầu.
- Tạm nghỉ khoảng 30 giây, tiếp tục lặp lại những động tác trên 9 lần.
- Khi thực hiện bài tập kéo giãn gót chân cần chú ý giữ thẳng lưng. Ngoài ra, bài tập này có thể phát huy tối đa hiệu quả nếu được thực hiện mỗi ngày hai lần.
Bài tập với quả bóng nhỏ
Để thực hiện bài tập với quả bóng nhỏ, người tập sẽ cần một chiếc ghế và một quả bóng nhỏ, có thể chọn quả bóng gai hay banh tennis.
Những bước tập luyện gồm:
- Bắt đầu với tư thế ngồi vững trên ghế rồi đặt quả bóng dưới một lòng bàn chân.
- Lăn bóng ở vòm chân.
- Tư thế ngồi khi tập phải luôn thẳng lưng.
- Thực hiện lặp lại động tác lăn bóng liên tục khoảng ba phút, sau đó đổi chân.
Phẫu thuật cải thiện bàn chân bẹt
Với người bệnh kém đáp ứng những phương pháp không can thiệp kể trên hay những biểu hiện ngày càng nghiêm trọng hơn, phẫu thuật có thể được chỉ định. Phương pháp này sẽ giúp giảm đau, tạo ra một vòm bàn chân mới, cải thiện hoạt động bàn chân.
Những vị trí đau do bệnh thường rất khác nhau. Vì thế, không có phương pháp phẫu thuật thống nhất cho bệnh lý này. Cách phẫu thuật thường dựa trên đánh giá, kinh nghiệm của các bác sĩ. Bên cạnh đó, phẫu thuật với các trường hợp bàn chân bẹt còn tùy thuộc độ tuổi, mức độ của những triệu chứng và mức độ dị dạng cấu trúc của bàn chân.
Các phương pháp phẫu thuật có thể giúp cải thiện hiệu quả, gần như là dứt điểm những triệu chứng nhưng cần nhiều thời gian, thường đi kèm những phương pháp phục hồi chức năng để người bệnh có thể phục hồi lại bình thường một cách hiệu quả.
Phương pháp phòng ngừa bàn chân bẹt là như thế nào?
Bệnh bàn chân bẹt thường không có biện pháp phòng ngừa. Khi mắc bệnh, người bệnh cần được duy trì cân nặng phù hợp để giúp giảm đau. Để giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh cần lưu ý:
- Không cho trẻ hình thành thói quen mang dép tông hay sandals khi ra ngoài. Bởi phần đế của những kiểu giày, dép này thường phẳng và cứng. Điều này có thể cản trở tới quá trình hình thành lõm bàn chân khi trẻ sử dụng thường xuyên.
- Xây dựng chế độ ăn uống đủ dưỡng chất: Thiếu hụt dưỡng chất có thể khiến cơ bàn chân và dây chằng suy yếu, từ đó không đủ khả năng hình thành vòm bàn chân ở trẻ.
- Khi gặp các vấn đề này, người bệnh nên đi khám càng sớm càng tốt, cụ thể:
- Gặp khó khăn khi giữ cân bằng lúc di chuyển.
- Đau khi đi lại.
- Cứng và đau bàn chân.
- Phát triển bàn chân bẹt đột ngột, vòm chân bị xẹp.
